Rotslandschap met heuvels en een stad aan een meer

Auteur: Albert Elen

In de Collectie Koenigs werd dit landschap geïnventariseerd als ‘anoniem Italiaans’, gedateerd rond 1500, en als zodanig in 1934 tentoongesteld. Meijer (1985) signaleerde de stilistische overeenkomst met een soortgelijk, maar kleiner landschap in Wenen, waarnaar al in de catalogus van 1934 werd verwezen en dat toen eveneens als anoniem Venetiaans werd beschouwd.^[1] De overeenkomsten tussen beide pentekeningen, vooral opmerkelijk in de weergave van de bomen, de detaillering van de gebouwen in de verte en de aanduiding van de contouren van het gebergte in de achtergrond, zijn inderdaad voldoende overtuigend om een toeschrijving aan dezelfde kunstenaar te rechtvaardigen, echter niet aan Sodoma (1477-1549 ), op wiens naam de tekening in Wenen inmiddels staat, maar aan Basaiti, zoals overtuigend beargumenteerd door Meijer.

Van dezelfde hand is ook een pentekening St. Hiëronymus in de wildernis, met overeenkomstige parallelle en kruismatige arceringen. Deze tekening bevond zich tot 2002 in de collectie van Jak Katalan (New York) en werd daar ten onrechte beschouwd als een werk van Sodoma, kennelijk vanwege de Weense tekening die tegenwoordig op diens naam staat.^[2] Van Sodoma zijn echter geen vergelijkbare landschappen bekend. De drie tekeningen sluiten daarentegen wel goed aan bij schilderijen van Basaiti met in de landschappelijke achtergrond hetzelfde type bomen, zoals een sacra conversazione uit circa 1508, nu in Cambridge, of eenzelfde type rotsen met stad aan een meer, zoals in het groot geschilderde landschap De roeping van zonen van Zebedeus (ca. 1515), nu in Venetië.^[3]

Door Meijer (1985) en Luijten (1990) is gewezen op de zichtbare invloed van Duitse prenten, vooral die van Albrecht Dürer (1471-1528). Deze prenten circuleerden in Italië vooral na diens tweede reis naar Venetië in 1506, en dienden verschillende kunstenaars, zo ook onze tekenaar, ter inspiratie. Een goed voorbeeld is Dürers gravure Samson en de leeuw, dateerbaar circa 1496. Daarin is rechts een berglandschap met hooggelegen burcht uitgebeeld, en links in de verte een stad aan een meer tegen een achtergrond van bergen met op het middenplan een hoge boom als repoussoir, een ordonnantie die globaal overeenkomt met die van de Rotterdamse tekening. Deze en andere prenten van Dürer, zoals de omstreeks 1501 dateerbare gravure De heilige Eustachius en de gravure Hercules op de tweesprong van circa 1498, moet de tekenaar hebben gekend.

De compositie van de Rotterdamse tekening is, zoals opgemerkt door Luijten, uit balans. Het lijkt een combinatie van twee landschapstekeningen: een voor de voorgrond en een voor de achtergrond. Vooral het bovenste deel met de stad aan het water en de kruin van de centrale boom is veel gedetailleerder uitgewerkt dan de schetsmatig aangeduide voorgrond, waarin de stenen brug over een ravijn en een ophaalbrug links van de boom nauwelijks te ontwaren zijn.