Studie van triomfwagen met talrijke figuren

Auteur: Gert Jan van der Sman

Dit ongepubliceerde blad werd in 1929 door Franz Koenigs verworven met als toeschrijving ‘stijl van Filippino [Lippi]’. De pentekening staat echter ver van de werken van deze vijftiende-eeuwse Florentijnse meester af. Filippino (ca. 1457-1504) had een veel energiekere tekenstijl, zelfs in bladen die enkel schetsmatig van opzet zijn, zoals de bekende voorstudie voor het fresco De opwekking van Drusiana.^[1] Illustratief is voorts Filippino’s Ontwerp voor een triomfwagen in Oxford.^[2] In die tekening treffen we de korte, puntige lijntjes aan die veel van zijn pentekeningen kenmerken. De lijnvoering in de Rotterdamse tekening daarentegen is tamelijk slap, waardoor de compositie rommelig oogt. De pentekening laat zich tussen 1500 en 1530 dateren. Gezien het opschrift op de keerzijde van het Rotterdamse blad is de tekening in het verleden met Perino del Vaga (1501-1547) in verband gebracht. Maar net als Filippino had ook Perino een krachtiger hand van tekenen, waardoor deze optie eveneens vervalt. Derhalve blijft het lastig om de tekening nader te situeren en moet met de aanduiding ‘Midden-Italië’ worden volstaan.

De iconografie van de tekening is ongebruikelijk. De figuur die midden op de triomfwagen troont, heeft het voorkomen van een hooggeplaatste geestelijke. Hij stort kostbaarheden uit over een groep staande figuren, onder wie vrouwen en kinderen. Ondertussen richt hij zijn aandacht op het schrijven in een zware foliant, die door een putto omhoog wordt gehouden. Voorop de triomfwagen zit een personage met een (bisschops?)staf die met zijn teugels de draken die de wagen voorttrekken in bedwang houdt. Achter de geestelijke op de triomfwagen zijn nog twee andere figuren weergegeven; een daarvan, een bebaarde man, in een peinzende houding.

Sarah Vowles wijst op het bestaan van een Brussels tapijt, te dateren tussen 1520 en 1528, waarop de triomfwagen van de Wijsheid (Prudentia) door twee draken wordt voortgetrokken.^[3] Dit tapijt illustreert dat draken, ondanks hun afschrikwekkende uiterlijk, in de zestiende-eeuwse kunst soms met een van de kardinale deugden werden geassocieerd. In de hier besproken allegorische voorstelling staan christelijke deugden centraal. Het concept van de vrijgevigheid (caritas) wordt gekoppeld aan dat van theologische geleerdheid. Vermoedelijk luidt de boodschap dat rijkdommen niet willekeurig uitgedeeld moeten worden, maar met wijsheid en in de geest van de Bijbel. Een laatzestiende-eeuwse prent naar ontwerp van Maarten de Vos (1532-1603) helpt wellicht om de iconografische interpretatie van de Rotterdamse tekening nader richting te geven.^[4] Die gravure toont een christelijke hoogwaardigheidsbekleder tussen de personificaties Waarheid en Geloof. Gedrieën zitten ze op een triomfwagen. De voorstelling is bedoeld als een allegorie op de taken van de dienaren van God. In de achtergrond is onder meer te zien hoe bedelaars aalmoezen ontvangen. Naar analogie met de prent van Maarten de Vos lijkt de onderhavige tekening te refereren aan de charitatieve taken die door de Kerk en haar beambten worden vervuld.