Faun en nimf met twee putti

Auteur: Gert Jan van der Sman

Het thema van de rustende of slapende vrouw of nimf die belaagd wordt door een hitsige satyr was aan het eind van de vijftiende en het begin van de zestiende eeuw in heel Italië populair. Een houtsnede in het in 1499 verschenen boek Hypnerotomachia Poliphili wordt vaak beschouwd als de katalysator van deze iconografische traditie.^[1] Variaties op het thema circuleerden in alle media, waaronder tekeningen, prenten en bronzen medailles.

Op de tekening in Rotterdam leunt de halfnaakte vrouw of nimf ontspannen op haar rechterzij. Haar aandacht wordt getrokken door twee putti die zich naast haar bevinden. De staande putto wijst met zijn linkerhand op zijn geslachtsdeel, maar wekt niet de indruk de vrouw te willen provoceren. Zij heeft eerder iets te vrezen van de grijnzende satyr die haar van rechts belaagt. Deze heeft zijn hand op haar schouder gelegd en een van zijn harige poten tussen haar voeten geplaatst. Toch kan de satyr de vrouw vooralsnog niet verontrusten. De op antieke leest geschoeide voorstelling heeft daardoor iets speels en luchtigs.

Sinds 1929 is aan deze tekening een hypothetische toeschrijving aan Piero di Cosimo (1462-1521) verbonden, waarbij de iconografie waarschijnlijk richtinggevend is geweest. Een vergelijking met Piero’s tekening Liggende vrouw in een landschap met twee naakte figuren laat echter zien dat diens tekenstijl veel krachtiger was.^[2] Evenmin staat vast dat de hier besproken tekening in Florence ontstond, want het gebruik van schuine parallelle arceringen ter invulling van de neutrale achtergrond trof men vooral in Noord-Italië aan. Zoals Dennis Geronimus liet weten, vertoont de compositie overeenkomsten met de rond 1510 te dateren prent Slapende nimf met twee kinderen die door twee satyrs wordt belaagd van Benedetto Montagna (ca. 1480-1541).^[3] Aangezien er geen tekeningen van deze kunstenaar bekend zijn, laat zich moeilijk inschatten of het Rotterdamse blad in diens nabije omgeving ontstond. De datering van de tekening valt ruwweg tussen 1510 en 1525.