De bouw van Rome en twee bazuinblazers

Auteur: Klazina Botke

Het verhaal van de stichting van Rome begint bij de tweeling Romulus en Remus, zonen van Rhea en de oorlogsgod Mars. Rhea’s oom Amulius, die bang was om zijn macht kwijt te raken, gaf opdracht om beide baby’s in de rivier de Tiber te verdrinken. Ze werden echter gered door de riviergod en overleefden dankzij de zorg van een wolvin, totdat de herder Faustulus hen vond. Later stichtten ze samen een stad, maar na een ruzie over de vraag wie van beiden over de nieuwe plek zou gaan heersen, vermoordde Romulus zijn broer Remus. Zo werd Romulus de naamgever en eerste heerser van Rome.^[1] Deze legende werd waarschijnlijk voor het eerst aan het eind van de derde eeuw vóór Christus opgetekend, maar de bekendste bron voor het verhaal is Titus Livius’ Ab urbe condita (27-9 v. Chr.).^[2] Dankzij Niccolò Machiavelli’s Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (1531) kreeg deze tekst in de zestiende eeuw nog meer bekendheid.

Onze tekening, opgezet in zwart krijt en daarna uitgewerkt met pen in bruine inkt, toont drie episodes uit dit verhaal. Op de achterzijde van het blad is te zien hoe de ingebakerde tweeling door een man naar de Tiber wordt gebracht. Aan de overzijde van het water voedt de wolvin de twee jongens met haar melk. Helaas is de kop van het dier verdwenen omdat het blad aan de rechterzijde is bijgesneden. Bovenaan is een liggende figuur getekend (de riviergod?) die later met zwart krijt is doorgekrast. Op de recto zijn werkende mannen uitgebeeld die, onder het toeziend oog van twee figuren links, de stadsmuren van Rome aan het bouwen zijn. De onderste helft van het blad wordt ingenomen door twee jongens, één naakt en één gekleed, blazend op een bazuin.

Het beroemde bronzen beeld van de wolvin, sinds 1471 in het Palazzo dei Conservatori op de Campidoglio in Rome, is het symbool van die stad geworden.^[3] De rest van de ontstaansmythe is niet vaak verbeeld. Uitzonderingen zijn de fresco’s (ca. 1407) in Palazzo Trinci in Foligno, gemaakt door een onbekende schilder, en de frescocyclus (1595-1640), geschilderd door onder anderen Cavaliere d’Arpino (1568-1640) in de Sala degli Orazi e Curiazi van het Palazzo dei Conservatori.^[4] Ook is er in de zestiende eeuw een aantal prentseries verschenen waarin het verhaal wordt verbeeld.^[5] Onze tekening lijkt van eerdere datum dan de prentseries, en de opschriften in potlood maken duidelijk dat het blad ooit is toegeschreven aan Domenico Ghirlandaio (1449-1494) en Pinturicchio (ca. 1454-1513).^[6] De tekenstijl komt echter niet precies overeen met die van deze meesters; de pennenstreken zijn korter en losser, en de anatomie en verhoudingen van de figuren minder nauwkeurig. Een datering rond het einde van de vijftiende eeuw, zoals ook al voorgesteld door Lütjens, lijkt wel correct.^[7] Het is mogelijk dat de tekening een illustratie is van Livius’ tekst, die aan het einde van de vijftiende eeuw in druk was verschenen en daardoor voor een groter publiek toegankelijk was geworden.^[8]