Studie van Hercules

Auteur: Sarah Vowles

De halfgod Hercules kijkt over zijn schouder terwijl hij zijn knots op de grond laat rusten. De anonieme maker van deze tekening was misschien bekend met de Farnese Hercules die in 1546 was opgegraven, maar de getekende Herculus is slanker en eleganter dan de gespierde held in dat klassieke beeld. Met zijn tengere figuur, weergegeven in contrapposto, lijkt hij meer op bronzen Hercules-beeldjes uit de renaissance.^[1] Cocke’s suggestie dat deze studie was geïnspireerd op de Apollo Belvedere lijkt, gezien de houding die op tal van punten afwijkt, niet erg aannemelijk.

De tekening werd ooit als een werk van Paolo Veronese (1528‑1588) beschouwd, maar die toeschrijving wordt al jaren sterk in twijfel getrokken. De figuur lijkt in sommige opzichten misschien op enkele van Veronese’s figuren, zoals zijn Johannes de Doper uit omstreeks 1560,^[2] maar die gelijkenis is slechts een bijkomstigheid. Ook is er geen aantoonbare relatie gevonden met een van Veronese’s schilderijen van Hercules. Het gedraaide bovenlijf doet weliswaar denken aan dat in het werk Hercules, Deïanira en de centaur Nessus uit omstreeks 1586,^[3] maar daar is Hercules veel ouder en gedrongener afgebeeld en draagt bovendien geen knots, maar een pijl en boog.

Dat het gaat om een werk van een zeer begaafd tekenaar staat buiten kijf, dus toen de tekening eenmaal als een eigenhandig werk van Veronese was verworpen, probeerden deskundigen te achterhalen van wie de studie dan wel kon zijn. Philip Pouncey opperde in 1957 in een gesprek de Florentijnse kunstenaar Bernardino Poccetti (1548‑1612), maar die toeschrijving is twijfelachtig. Poccetti’s werk is vaak helderder, met scherpere lijnen, terwijl uit deze tekening een zachte gevoeligheid voor licht spreekt die eerder kenmerkend is voor de Venetiaanse en de Veronese school. Een tekening van Venus en Cupido, eveneens in Rotterdam en waarschijnlijk van dezelfde hand, wordt ook wel toegeschreven aan Pauwels Franck (1540‑1596),^[4] al lijkt het krijt in beide tekeningen net even anders te zijn aangebracht dan voor deze Vlaamse meester gebruikelijk was. Recentelijk nog voerde Meijer overtuigend aan dat de Venus en Cupido en, bij uitbreiding, deze Hercules nauwer verwant zijn aan tekeningen van de Veronese school dan aan het werk van Franck.^[5]

De huidige schrijver wil bovendien wijzen op een opvallende gelijkenis in houding tussen deze Hercules en de Neptunus die Giambattista Zelotti (1526‑1578) in de salone van de Villa Emo in Fanzolo schilderde. Het bovenlijf van die Neptunus is vrijwel identiek aan dat van Hercules, al wendt hij zijn hoofd naar de andere kant en zijn de benen gespiegeld.^[6] Hoewel de tekening op stilistische gronden niet met zekerheid aan Zelotti valt toe te schrijven, is het wel zeer waarschijnlijk dat de studie werd gemaakt voor een soortgelijke muurschildering in een villa, met zowel mythologische als allegorische figuren die deugden verbeeldden die vooral de opdrachtgever zelf tot eer strekten.