Groep van drie vrouwen

Auteur: Klazina Botke

Op een okergele ondergrond zijn twee jonge vrouwen en een oudere vrouw ten halve lijve afgebeeld. De tekening is met metaalstift aangebracht op perkament, mogelijk op een grondering van beendermeel vermengd met lijm en een okerkleurig pigment. Bij de twee jonge vrouwen zijn de details en schaduwen verder met pen en penseel uitgewerkt en is met witte hoogsels prachtig de lichtval op hun kledingen en gezichten aangegeven. Sierlijke krullen omlijsten het gelaat van de middelste vrouw. Zij draagt een opvallende ketting met een klein breedarmig kruis, een kruissymbool dat vooral populair was in de late oudheid en vroege middeleeuwen. Ook houdt zij een doek of een stuk van haar mantel vast. Het is niet helemaal duidelijk welke scène hier is voorgesteld of waar dit blad voor heeft gediend. Mogelijk is het een studie voor de drie Maria’s bij het lege graf van Christus. In laatveertiende-eeuwse frescocycli met het leven van Christus komen zij inderdaad af en toe als zelfstandige voorstelling voor. Het verschil in leeftijd tussen de vrouwen is daarmee alleen nog niet verklaard.

Het blad werd verworven als een Italiaanse tekening gemaakt rond 1400. Later werd de toeschrijving op aanraden van Bernard Berenson veranderd in Stefano da Zevio, waarmee Stefano di Giovanni da Verona (ca. 1374/1375-na 1438) werd bedoeld.^[1] Da Verona, wiens werk karakteristiek is voor een stijl die door twintigste-eeuwse kunsthistorici ook wel als ‘internationale gotiek’ wordt aangeduid, was in Lombardije opgeleid door zijn vader, de van oorsprong Franse kunstenaar Jean d'Arbois. Kenmerkend voor Stefano’s schilderstijl zijn de zacht gemodelleerde figuren, het gebruik van gebogen lijnen en de fijne gouden accenten die details in de draperie van de figuren articuleren. De kleine groep tekeningen die nu aan hem is toegeschreven, wordt gekenmerkt door elegante lange figuren, neergezet in een expressieve stijl.^[2] Hij gebruikte vloeiende contourlijnen en een combinatie van parallelle arceringen en kruisarceringen voor de schaduwpartijen, zoals duidelijk te zien is in een vroeg blad in New York.^[3] In de Rotterdamse studie zien we enkele kenmerken van zijn werk terug. De figuren zijn langgerekt, met elegante handen en vingers, maar de expressieve sterke arceringen ontbreken. Ook past de studie door de afwijkende techniek en het gebruik van perkament niet onmiddellijk binnen de bestaande groep pen-en-inkttekeningen. Het werk kan daardoor niet met zekerheid aan Stefano da Verona worden toegeschreven, maar lijkt zeker in zijn omgeving te zijn ontstaan.