Gezicht op een straat, mogelijk in Praag

Auteur: Yvonne Bleyerveld

De voorstelling biedt een doorkijk in een smalle, drukke straat met aan weerszijden hoge vakwerkhuizen. Het pand rechts op de voorgrond staat wat gedraaid ten opzichte van de rest van de gevelwand, alsof de straat zich op de voorgrond verbreedt en uitkomt op een t-splitsing of een plein. De straat loopt naar achteren toe omhoog en maakt aan het eind een bocht naar links. De achterste huizen aan de linkerkant hebben verdiepingen in overstand en het laatste huis helt ver naar voren over. In de huizen zijn winkeltjes gehuisvest: onder tal van afdakjes en luifels is handelswaar uitgestald. In het pand rechtsvoor is met dat doel een stellage met drie verdiepingen gebouwd. Aan diverse gevels hangen uithangborden. Het publiek in de straat is alleen schetsmatig weergegeven. De huizen en de uitstallingen van de winkels zijn echter zo scherp getypeerd, dat de tekening vermoedelijk ter plekke gemaakt is. De tekenaar bevond zich in dat geval niet op straatniveau maar op de verdieping van een ander pand op de t-splitsing of het plein op de voorgrond.

De architectuur van de huizen en de hoogte van de panden doen vermoeden dat deze tekening gemaakt is in een Midden-Europese stad. Dit zou Praag kunnen zijn, zoals wel verondersteld is – de stad die door veel kunstenaars uit de Nederlanden werd aangedaan of waar zij voor langere tijd werkzaam waren.¹ Het blad stond in de collectie Koenigs op naam van Jan Brueghel, van wie bekend is dat hij Praag bezocht in 1604.² We kennen van hem een tekening van twee vakwerkhuizen met het opschrift praga, uitgevoerd in pen en bruine inkt en bruingrijze wassingen.³ Dit blad is echter zo anders van stijl en uitvoering dat het weinig met de Rotterdamse voorstelling van doen heeft.

De tekening komt dichter in de buurt bij de gezichten op Praag en omgeving die Roelandt Savery tekende tijdens zijn verblijf aan het hof van keizer Rudolf II in de jaren 1603-1613/1614. Hij maakte zowel panoramische gezichten op de stad als straattaferelen, pleinen en individuele gebouwen, zoals kerken en woonhuizen.⁴ Veel van Savery’s stads- en dorpsgezichten zijn uitgevoerd in pen in bruine inkt (soms over een schets van zwart krijt) en zijn veelal voorzien van gekleurde wassingen.⁵ Sommige zijn getekend in zwart en rood krijt, zoals twee dorpsstraatjes die zich in Göttingen en Parijs bevinden.⁶ Savery gaf in zijn stads- en dorpstekeningen de huizen, straten en gevels bijzonder nauwkeurig weer, wat het aannemelijk maakt dat ze het resultaat zijn van observatie ter plekke.⁷

De sfeer van de straat op de Rotterdamse tekening en de precisie waarmee deze getekend is, is vergelijkbaar met Savery’s Praagse tekeningen, vooral met zijn tekeningen in krijt. De figuren daarin zijn echter langer en smaller dan de doorgaans meer gedrongen figuren die Savery’s stadsgezichten.⁸ Daarom is vooralsnog de conclusie dat de voorstelling wat betreft architectuur getekend is in de trant van Roelandt Savery en mogelijk ontstaan is in dezelfde periode als diens gezichten op Praag en omgeving, namelijk in het eerste decennium van de zeventiende eeuw.