Landschap met onweer

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Een onweersbui ontlaadt zich boven een rivierdal. Links slaat een bliksemschicht in naast een kerktoren en veroorzaakt brand. De personen rechts op de voorgrond worden door het slechte weer overvallen. Drie van hen zoeken bescherming bij elkaar, terwijl de vierde wijst op de boomtak boven zijn hoofd die dreigt af te breken. Ondanks de inslaande bliksem en de schrik van dit viertal, is de sfeer rond de rivier uiterst kalm: het waait er niet en de bomen aan de oevers spiegelen zich in het onbewogen water.

De voorstelling is getekend met bijzonder fijne, korte pennenstreekjes, die Van den Bossche in de donkere partijen dicht naast of kruislings over elkaar plaatste. Vooral in de donkere wolken linksboven levert dit een wirwar aan penlijnen op, waarin de kunstenaar de heldere bliksemschicht uitspaarde. Over de donderwolken en de lichtflits zijn langere, diagonale penstreken getekend die een fikse regenbui suggereren. Interessant is dat de tekening pas gesigneerd werd nadat de gekleurde omkadering rond de voorstelling aangebracht was. De signatuur staat namelijk middenin het grijs gewassen kader en enkele letters die het roze kader raken, zijn over de roze wassingen heen getekend. Dit betekent dat Van den Bossche de omkadering zelf rond zijn landschap heeft aangebracht.

Ilsink opperde de mogelijkheid dat deze tekening de pendant zou zijn van het Landschap met een schaapsherder en de zon die door de wolken breekt in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel.¹ Ook deze tekening is 1615 gedateerd – de signatuur en datering zijn identiek. Bovendien zijn beide landschappen vrijwel even groot en in dezelfde uiterst verfijnde manier getekend op perkament, al is de Brusselse tekening niet voorzien van een gekleurde omkadering.² Ook thematisch passen beide tekeningen bij elkaar, zo stelde Ilsink: terwijl op de Rotterdamse tekening de onweersbui leidt tot schade en paniek, breekt in het Brusselse rivierdal de zon door en heerst er een serene rust.

Ondanks de overeenkomsten tussen de twee landschappen is het echter de vraag of ze door Van den Bossche daadwerkelijk als pendanten bedoeld zijn. Zo ligt in beide voorstellingen het zwaartepunt aan de rechterkant, met enkele personen onder een grote boom, die als een repoussoir voor het landschap staat. Bij pendanten zou het logischer zijn dat dit beeldbepalende motief bij het ene blad links en bij het andere blad rechts in de compositie geplaatst was. Ook is in de Brusselse tekening de dieptewerking groter: het gaat om een weids berglandschap met een verre horizon, dat vanuit vogelvlucht perspectief bezien wordt. Daarbij vergeleken ligt de horizon van het Rotterdamse landschap een stuk lager en maakt het rivierdal een meer besloten indruk.

In 1902 suggereerde Modern dat de tekening in Brussel een geschenk was voor de Augsburgse koopman, diplomaat en humanist Philipp Hainhofer (1578-1647).³ Hij was een groot kunstliefhebber en ontwierp kunstkabinetten die hij aan Europese vorsten te koop aanbood.⁴ Uit correspondentie is bekend dat Van den Bossche in het jaar 1615 een tekening voor hem maakte om daarmee het honorarium dat hem door Hainhofer in het vooruitzicht gesteld was, zeker te stellen.⁵ Of dit de Brusselse tekening betreft of de Rotterdamse, of misschien zelfs alle twee, laat zich niet bewijzen.⁶ Duidelijk is dat beide landschappen, gezien de verfijnde tekentechniek en de keuze voor het kostbare perkament, als zelfstandige kunstwerken bedoeld zijn. Hainhofer zou beide landschappen hebben kunnen waarderen, zeker het Rotterdamse exemplaar, dat door de omkadering in zachte, enigszins gemarmerde kleuren, geheel aansluit bij de bij sfeer van verfijning en luxe die de kunstkabinetten van Hainhofer oproepen.