Landschap met ruïnes en een tekenaar

Auteur: Judith Niessen

Op een heuvel voor een ruïne zit een man te tekenen. Een voorbijganger spreekt hem aan. Op en onder de ruïne lopen nog drie bezoekers die het gebouw bezichtigen. In de achtergrond wandelen mensen in de richting van een rivier met een stad aan de overzijde. De compositie wordt aan de linkerzijde afgesloten door een zuil met hiërogliefen, bekroond door een grote vis. Van Cleve maakte van dit landschap twee versies die beide in het bezit van het museum zijn. De maten en techniek zijn gelijk, beide voorstellingen verschillen in details. Zo zijn bij inv. nr. N 41 de figuren eleganter gekleed, is er variatie in de houdingen en is er hier en daar een figuur toegevoegd (in de centrale ruimte) of juist weggelaten (bij de rivier). Beide tekeningen zijn gesigneerd en 1588 gedateerd.

Tussen 1584 en 1589 tekende Hendrick van Cleve diverse gezichten op Rome, Napels en Genua. Hij baseerde zich daarbij op werk, dat hij zelf ter plaatse had getekend gedurende zijn reis door Italië in de jaren vijftig, en op dat van andere kunstenaars.¹ Ook fantaseerde Van Cleve landschappen of bewerkte hij bestaande situaties naar eigen inzicht. Iets dergelijks is ook hier het geval. Deze ruïne komt tevens voor in een Gezicht op Rome van Hendrick van Cleve in het in Rome, dat ook 1588 gedateerd is (afb. 1).² Die tekening laat Rome in vogelvlucht zien vanaf Monte Celio. Hoewel veel van de bekende monumenten, zoals het Colosseum, op deze tekening accuraat zijn weergegeven, is de ruïne, rechtsonder in het beeldvlak niet te identificeren: Hendrick van Cleve heeft deze gefantaseerd. Dit wordt bevestigd door een ander Gezicht op Rome, gezien vanaf hetzelfde standpunt, Monte Celio. Deze voorstelling, die drie jaar eerder door Van Cleve werd getekend, toont rechtsonder een andere ruïne.³ De ronde zuil met hierogliefen die links van de ruïne in de hier besproken tekening is te zien, is ook verzonnen. Zij gaat mogelijk terug op bestaande zuilen en obelisken, zoals die bij de Villa Mattei op Monte Celio, waarop soortgelijke tekens te zien zijn.

Op basis van de uitvoering kan geconcludeerd worden dat inv. nr. N 41 als eerste is getekend. In deze compositie maakte Van Cleve nauwelijks gebruik van contourlijnen. Hij tekende de voorstelling met een grote variatie aan korte kriebelige lijnen, arceringen, kruisarceringen, stipjes en lusjes. Wassingen en arceringen vervolmaken het landschap. De tekening maakt, mede door de verkleurde lichte inkt, een delicate indruk. Dit in tegenstelling tot inv. nr. MB 1700, die in een donkerder tint bruine inkt is getekend. Dit blad lijkt in eerste instantie schetsmatiger van opzet, maar bij nadere beschouwing blijken de arceringen, streepjes en lusjes invulling te geven aan een in contourlijnen opgezette compositie, die hij overnam van inv. nr. N 41. Dit is goed te zien in de architectuur van de ruïne en de zuil aan de linkerzijde. De begroeiing voor de zuil en de basis van de zuil werd overigens door een latere hand met penseel en grijze inkt bewerkt.