Een originele revolutionaire kraan: “gespiegelde omkering”?

Auteur: Bert Jansen

Deze ets vertoont hetzelfde beeld als de kunstleren band in de publicatie Marcel Duchamp, ready-mades etc. (1913-1964). Het verschil is alleen dat een i en o zijn omgekeerd (miriorique) in renvoi miroirique (gespiegelde omkering) en dat sommige letters in rood zijn gedrukt. Die rode letters, die met een aparte etsplaat werden toegevoegd, vormen samen de woorden ‘urinoir’ en ‘urine’.

Volgens Duchamps galeriehouder Arturo Schwarz verwijst de ets naar een etalage die de kunstenaar in 1945 op uitnodiging van André Breton had ingericht voor de presentatie van diens boek Arcane 17 in de boekwinkel Brentano’s op 5th Avenue in New York.^[1] Duchamp voorzag de etalage van een paspop met een schort voor en zonder hoofd. In haar handen heeft ze een opengeslagen boek en uit haar been steekt een kraan. De titel is: Lazy Hardware (luie hardware), wellicht een woordspeling met ‘lady hardware’ aangezien de etalagepop een vrouw voorstelt. De etalage was niet langer dan twintig minuten te zien vanwege een protest van de League of Women die de figuur aanstootgevend vond. Duchamp richtte daarop een soortgelijke etalage in bij Gotham Book Mart in West 47th. Street die – ondanks hevige protesten – een week intact bleef.

Lazy Hardware is te begrijpen in het licht van een zin op één van de ronddraaiende schijven in Duchamps film Anémic Cinéma uit 1926: ‘Tussen onze luie huishoudelijke artikelen raden we de kraan aan die stopt met lopen als je er niet naar luistert’. Het laatste deel van deze zin staat ook op de ets vermeld. Samen met de afbeelding van een urinoir krijgt het onderschrift een scabreuze betekenis, die herinnert aan de tentoonstelling van de Society of Independent Artists in 1917 in New York, waar Duchamp de readymade van een urinoir tevergeefs probeerde in te brengen onder de titel Fountain. In een interview in 1964 zei Duchamp hierover dat hij zich altijd verzette tegen de goede smaak en dat hij daarom een urinoir had uitgekozen.^[2] Maar hij wilde ook aantonen dat je er als kunstenaar voor kunt zorgen dat de mensen alles accepteren en dat de kunst een schijnwereld is, een fata morgana van een oase zoals die in de woestijn opduikt als je bijna van dorst omkomt. Maar in de kunst kom je niet om van de dorst, zegt Duchamp dan, daar is de fata morgana bestendig.