Fantasielandschap met stad op rotsheuvel

Auteur: Judith Niessen

Het opschrift Koek aan de keerzijde van dit berglandschap was ongetwijfeld de reden dat deze tekening in de negentiende eeuw abusievelijk aan Pieter Coecke van Aelst werd toegeschreven. Met de Antwerpse historieschilder, die actief was in de eerste helft van de zestiende eeuw, heeft dit landschap echter weinig te maken. Ook de door Friedländer gesuggereerde toeschrijving aan Matthijs Cock, die voor 20 maart 1548 in Antwerpen overleed, kan geen stand houden.¹ De manier waarop dit landschap is getekend, met de krullerige boomstronken in de voorgrond suggereert namelijk eerder een ontstaansdatum in het laatste kwart van de zestiende eeuw.

Het onderwerp en de tekenstijl passen beter bij een kunstenaar als Cornelis Cort (1533-1578). Deze tekende graag Italiaanse vergezichten met priegelig getekende stadjes en huizen, verspreid over het berglandschap.² Ook hier is sprake van een dergelijk landschap. Hoog op een afgeplatte berg ligt middenin de voorstelling een vestingstadje, waar de huizen vrijwel een voor een ingetekend zijn. Aan de voet van de berg ligt een kapel en ook rechtsvoor is een kapel op een heuvel te zien. In de heuvels in de achtergrond zijn nog twee stadjes schematisch aangegeven.

Naast tekenaar was Cort ook een begenadigd graveur, zoals blijkt uit de benadering van zijn landschappen. Hij gebruikte zijn grafische arceringstechnieken om zijn landschappen vorm te geven en ruimtewerking te creëren. Voor het suggereren van schaduw zette hij zijn arceringen zwaarder aan. Dit kwam in de graveerkunst overeen met de zogenoemde taille- techniek, die door hem werd geperfectioneerd.³ Hierbij varieert de graveur met de breedte en de diepte van de burijnsneden om zo het gewenste licht-donker effect te bereiken.

Ook deze tekening is opgebouwd uit dergelijke zwaardere en lichtere arceringen. Het effect is echter minder subtiel dan in de werken van Cort. Deze tekenaar laat zich vooral typeren door zijn vlotte, schetsmatige pennenstreek en de typische op elkaar gestapelde rotsen. In onderdelen toont de maker zich een getalenteerd kunstenaar, zoals in de overtuigende weergave van de huizen. Tegelijkertijd laat de tekening ook enkele zwakheden zien, zoals het onvolkomen perspectief van de hangbrug tussen de rotsen. De tekening is vermoedelijk ontstaan in de periode na het overlijden van Cort. De voorstelling ontbeert de verfijndheid die zo kenmerkend is voor Cort en zijn tijdgenoten. Bovendien wijzen de krullerige boomstronken op invloeden van een latere generatie tekenaars, zoals Gillis van Coninxloo en Antonie Mirou.