Studie van een op de grond zittende vrouw

Auteur: Surya Stemerding

Deze tekening van Annibale Carracci is een van de weinig bewaard gebleven voorstudies voor het schilderij De heilige Rochus deelt aalmoezen uit aan slachtoffers van de pest (afb.), dat zich nu in Dresden bevindt.^[1] Dit grootste en meest complexe werk in het oeuvre van Carracci was in 1587-1588 in opdracht gegeven door de broederschap van San Rocco en bedoeld voor het oratorium van de broederschap in Bologna. Acht jaar nadat Annibale de opdracht had ontvangen, vertrok hij naar Rome. Omdat het altaarstuk op dat moment nog altijd niet was voltooid, stelde hij voor dat zijn neef Lodovico (1555-1619) het zou afmaken, maar met dat voorstel ging zijn opdrachtgever niet akkoord. Om zijn verplichtingen alsnog na te komen keerde Annibale noodgedwongen terug uit Rome.^[2] Het werk werd in 1595 voltooid.

Uit zowel de ondertekening in het schilderij als vroege prenten naar het recentelijk teruggevonden modello^[3] blijkt dat Annibale de voorstelling anders had ontworpen. In de achtergrond had hij een landschap in gedachten, waar uiteindelijk architecturale elementen voor in de plaats kwamen. Naast het meisje helemaal links in de voorstelling waren nog twee oudere mannen geplaatst.^[4] De grootste wijziging betrof echter de gehele compositie die uiteindelijk in spiegelbeeld werd uitgevoerd. Uit technisch onderzoek naar de ondertekening van het schilderij blijkt dat de kunstenaar de helft van de compositie al conform het ontwerp op het doek had overgebracht alvorens de oriëntatie te veranderen.^[5]

De voortekening in Rotterdam moet uit dit latere stadium dateren aangezien deze dezelfde oriëntatie heeft als de geschilderde voorstelling. Het is een studie voor de vrouw die prominent midden op de voorgrond is weergegeven, schuin opkijkend naar de heilige en met haar linkerhand wijzend op haar lege bedelnap. De tekening is niet alleen een studie van haar houding, het is ook een tamelijk gedetailleerde uitwerking van de plooival die grotendeels in de geschilderde compositie is overgenomen. Wat de betekenis is van het opgerolde witte laken onder de rechterknie van de vrouw, is niet geheel duidelijk. Het doek is in de tekening globaal aangegeven met een cirkel en werd dus duidelijk vooraf bedacht. Als beeldelement prominent op de voorgrond van het schilderij vormt het vermoedelijk zelfs een wezenlijk onderdeel van de iconografie. Mogelijk beeldt het een in doeken gewikkeld dood kind uit, gestorven aan de pest, het lot van de meeste van de voorgestelde figuren.