Portret van een jongeman

Auteur: Klazina Botke

Deze jongeman, niet ouder dan een jaar of vijftien en gekleed in een mantel met hoge kraag, kijkt de beschouwer met een zachte oogopslag aan. Het is een intrigerend portret waarvan niet duidelijk is of het naar het leven is getekend of is gekopieerd naar een voorbeeld. Helaas is de tekening in de loop der tijd zeer beschadigd geraakt, waarschijnlijk door inwerking van vocht, waardoor er gaten in het papier zijn gevallen. Al in een vroeg stadium is het desintegrerende blad geconsolideerd met een doublure van blauw papier, waarna de mantel van de jongeman aan de onderzijde met zwart krijt is bijgetekend.

Door de jaren heen is het werk aan verschillende Italiaanse kunstenaars toegeschreven. In 1920 en 1929 werd het geveild als een werk van Agnolo Bronzino (1503-1572). In dat laatste jaar werd het in de Koenigs-inventaris ingeschreven als een tekening van Paolo Veronese (1528-1588), en vijf jaar later werd het door Von Hadeln in zijn facsimile-editie van Italiaanse tekeningen uit de Koenigs Collectie op naam gesteld van Giovanni Battista Tiepolo (1696-1770).^[1] Van Regteren Altena meende dat het een studie was van Agostino (1557-1602) of Annibale Carracci (1560-1609), hetgeen door conservator Haverkamp Begemann (1953) werd overgenomen.^[2] In 1996 werd de tekening, mede omdat Karla Langedijk de jongeman identificeerde als Francesco I de’ Medici, op naam van de Florentijnse kunstenaar Alessandro Allori (1535-1607) gezet, wat tot nu toe werd aangehouden.^[3] Maar hoewel er enige gelijkenis is te ontdekken met de geschilderde portretten van Francesco I, is die toeschrijving zeker niet overtuigend. Daarvoor ontbreken stilistische argumenten, terwijl die voor een toeschrijving aan de Carracci’s veel overtuigender zijn, zoals recent bevestigd door Van Tuyll van Serooskerken.^[4] De combinatie van fijne arceringen die diepte en tonaliteit in het gezicht creëren, samen met de snelle en grove lijnvoering in de weergave van de kleding, is namelijk karakteristiek voor de portrettekeningen van de Bolognese kunstenaars Ludovico, Agostino en Annibale Carracci. Zij waren sleutelfiguren in de ontwikkeling van de Italiaanse kunst aan het einde van de zestiende eeuw. De broers Agostino en Annibale leidden samen met hun neef Ludovico een groot schildersatelier in Bologna en richtten daar in 1582 de Accademia dei Desiderosi op, waarvan ze de naam niet lang daarna veranderden in Accademia degli Incamminati. Dit was een van de eerste kunstacademies in Italië. Veel van hun tekeningen zijn bewaard gebleven, dit ondanks het feit dat zijzelf weinig waarde zagen in het bewaren van hun werkmateriaal. Volgens hun biograaf Malvasia (1678) moeten veel bladen indertijd al zijn weggegooid.^[5]

Het Rotterdamse blad sluit in techniek en stijl nauw aan bij portrettekeningen die met zekerheid van de Carracci’s zijn. De overeenkomsten zijn vooral duidelijk met hun getekende portretten uit het laatste kwart van de zestiende eeuw, waaronder de twee zwartkrijtstudies in Windsor.^[6] Het blijft echter moeilijk om de handen van de drie Carracci’s van elkaar te onderscheiden, in het bijzonder in werken uit de periode 1580-1590 toen zij nauw samenwerkten en hun stijl en werkwijze bewust op elkaar lieten aansluiten.^[7] Als de geportretteerde inderdaad de in 1587 op 46-jarige leeftijd overleden Francesco I de’ Medici is, dan kan geen sprake zijn van een originele portrettekening en moet deze naar een bestaand voorbeeld zijn vervaardigd. Het is echter waarschijnlijker dat hier een jongeman van tienerleeftijd uit de Bolognese omgeving is getekend.