Joseph van Arimathea met het lichaam van Christus

Auteur: Klazina Botke

Deze tekening laat het moment net na de kruisafname van Christus zien. Het dode lichaam wordt omhooggehouden en door Jozef van Arimathea aan ons getoond. Volgens de Bijbel was hij samen met Nicodemus verantwoordelijk voor de kruisafname en de graflegging (Johannes 19:38-42). De vrouwelijke figuur links zou Maria Magdalena kunnen zijn. De tekening is een voorstudie voor een contemplatieve voorstelling: de beschouwer wordt uitgenodigd om het lichaam van Christus te aanschouwen en te mediteren op diens lijden, op de eigen sterfelijkheid en op de beloofde verlossing. Een vergelijkbare compositie is te vinden in De graflegging (eerste helft 16^de eeuw) van Giovanni Antonio Lappoli (1492-1552).^[1] Een bekender voorbeeld is de Pietà Bandini (ca. 1547-1555) van Michelangelo (1475-1564), diens laatste en nooit voltooide sculptuur. Ook dit marmeren beeld, dat Nicodemus met lichaam van Christus geflankeerd door de Maagd Maria en Maria Magdalena toont, zet aan tot medeleven en devotie.^[2]

De tekening werd in 1923 door Koenigs gekocht als een werk van Sebastiano del Piombo (1485-1547). Op de achterzijde is op een zeker moment de naam van Bernardino Poccetti aangebracht.^[3] De tekenstijl, met sterke contourlijnen en grove arceringen, komt echter niet met het werk van deze twee kunstenaars overeen. Ook de fysionomie van de figuren is duidelijk anders. Chris Fischer en Aidan Weston-Lewis plaatsten de tekening recentelijk in de context van Florence, in de omgeving van Agnolo Bronzino (1503-1572) en diens leerling Alessandro Allori (1535-1607), terwijl Gert Jan van der Sman een toeschrijving aan Aurelio Lomi voorstelde.^[4] De laatste suggestie is overtuigend wanneer we de studie vergelijken met andere tekeningen van Lomi. De afgeronde contouren en geloken ogen zijn typisch voor zijn krijttekeningen, net als de gearticuleerde maar soms wat plompe handen en hoofden. De opvallend snelle en grove arceringen die onder andere in de linkerarm van Jozef zijn aangebracht, vinden we ook terug in een studie van een groep jongemannen in Parijs.^[5] De opvallende verbeelding van het gezicht van de vrouwelijke figuur links, waarbij wang, kin en nek in één lijn zijn weergegeven, lijkt sterk op die van de vrouw met een viola da gamba in Lomi’s voorstudie voor De rust op de vlucht naar Egypte (ca. 1612).^[6]

Aurelio Lomi genoot zijn opleiding in Florence. Kunstenaars als Bronzino en Allori speelden waarschijnlijk een belangrijke rol in zijn artistieke ontwikkeling.^[7] Naast Lomi’s geschilderde werken zijn er vele voorstudies en een aantal modelli van zijn hand bewaard gebleven.^[8] In de Rotterdamse tekening, als gezegd waarschijnlijk een voorstudie voor een klein devotioneel schilderij, ligt de nadruk op de contouren van de figuren. Het feit dat deze werden doorgegriffeld, doet vermoeden dat de voorstelling ook werd overgezet op een doek (of paneel). Het blad is twee keer gevouwen geweest en bevat enkele bruine vlekken, vooral in het bovenlijf van de Christusfiguur en langs de horizontale vouw. De rechterbovenhoek ontbreekt en werd al vóór de aankoop door Koenigs opnieuw met blauw papier aangezet.