Studie van een man die aan zijn enkel krabt

Auteur: Klazina Botke

Een jongeman, waarschijnlijk een model in de studio van de kunstenaar, heeft zijn rechterbeen opgetrokken en krabt met twee handen aan zijn enkel. De figuur is opgezet met penseel en bruine inkt, en uitgewerkt met withoogsels die op het groen geprepareerde papier voor een overtuigend volume hebben gezorgd. De studie werd verworven als een anonieme Italiaanse tekening die rond 1700 zou zijn gemaakt. In de loop der jaren heeft een aantal kunsthistorici echter getracht een meer specifieke toeschrijving voor het blad te vinden. Thieme plaatste de tekening in Florence rond 1600, mogelijk uit de cirkel van Cigoli. Pouncey, die het blad in 1962 met eigen ogen bestudeerde, schreef het werk aan Cigoli zelf toe. Dit werd later door Petrioli Tofani onderschreven.^[1] De meest recente suggestie is van Monbeig Goguel (2019), die de tekening, net als Thieme, in de omgeving van deze kunstenaar plaatste.^[2]

Zeker is dat de Rotterdamse tekening duidelijke overeenkomsten vertoont met andere, aan Cigoli toegeschreven studies. We zien soortgelijk gebruik van penseel en inkt, withoogsels en geprepareerd papier in een aantal van diens werken in Florence en Cambridge (Mass.), hoewel de schaduwen in die studies iets harder en duidelijker zijn omlijnd dan die in de onze.^[3] De Rotterdamse tekening bezit ook dezelfde kenmerkende levendigheid, bewerkstelligd door de dynamische pose van de jongeman en door de beweging die zijn opgetrokken been suggereert. Dit alles is nog versterkt door de witte lijnen die de snelle beweging van de voet weergeven. Het waren precies deze kwaliteiten in het werk van Cigoli die volgens Baldinucci getuigden van ‘een zekere levendigheid en geestdrift, die ik nooit heb gekend, behalve in die van de grote Michelangelo’. En hij nuanceerde: ‘Ik zeg niet dat de manier van tekenen van Cigoli dezelfde is als die van Michelangelo, want die is heel anders, maar dat de geest van beiden, vooral in de schetsen, zodanig is dat men op het eerste gezicht een levendigheid ontdekt die voortkomt uit het geheel en niet uit de delen.’^[4] De tekening werd mogelijk vervaardigd als studie voor een figurant in een grotere Bijbelse scène. Dergelijke figuren, die geregeld in Cigoli’s composities voorkomen, droegen volgens Chappell bij aan de zeggingskracht van diens schilderkunst. Het maakte hem tot een van de hervormers van de Florentijnse kunst.^[5]

In de linkeronderhoek van het blad is een stempel met de initialen P.H. aangebracht. Lange tijd is gedacht dat dit het verzamelaarsmerk was van Philippe Huart, maar uit recenter onderzoek is gebleken dat dit niet klopt.^[6] Het stempel komt voor op tekeningen uit de zestiende tot de negentiende eeuw, onder andere op een aantal bladen die zich in het Louvre bevinden. Daarmee kan de nu nog onbekende verzamelaar in ieder geval in of na de negentiende eeuw worden geplaatst.