Steniging van de heilige Stefanus

Auteur: Klazina Botke

Dit studieblad, aan alle zijden bijgesneden, toont de steniging van de heilige Stefanus, de jonge diaken die in Jeruzalem op grond van twee valse getuigenissen ter dood werd veroordeeld. De martelaar is zeven keer knielend afgebeeld, steeds in een iets andere houding.^[1] Zijn belagers staan met stenen in de hand en opgeheven armen klaar om hem te doden. Ook zij zijn in verschillende posities met een snelle pen neergezet. Middenachter is Saulus uit Tarsus (de apostel Paulus vóór zijn bekering) te zien, zittend op een troon.^[2] Het blad is een primo pensiero, een eerste idee voor een compositie waarbij de kunstenaar verschillende houdingen en bewegingen uitprobeert. De ledematen van sommige figuren zijn zelfs meerdere keren getekend. De met penseel aangebrachte wassing in bruin en grijs geeft schaduw en volume aan de figuren. Mogelijk is de bruine inkt als laatste aangebracht, want deze lijkt op sommige plekken over de grijze wassing heen te lopen.

Paul van den Akker (2003) schreef het blad toe aan Lodovico Cigoli, wat later met een korte notitie op het passe-partout door Annamaria Petrioli Tofani werd bevestigd.^[3] Van den Akker vermoedde dat de tekening een voorstudie is voor het beroemde schilderij De steniging van de heilige Stefanus uit 1597, waarvoor nog zeker negen andere studies bewaard zijn gebleven.^[4] Deze bladen laten zien dat Cigoli lang naar de juiste compositie heeft gezocht.^[5] Gezien het schetsmatige karakter van de Rotterdamse tekening zou dit de eerste aanzet voor dit onderwerp kunnen zijn. Het martelaarschap van de heilige Stefanus was echter een populair thema in de zestiende eeuw en door menig kunstenaar op dezelfde wijze verbeeld. Zo tonen de houdingen van de twee stenen gooiende figuren linksonder bijvoorbeeld sterke overeenkomsten met een voorstudie van Bernardino Poccetti (1548-1612), nu in Parijs.^[6]

Van den Akker baseerde zijn toeschrijving eveneens op overeenkomsten met andere studies van Cigoli. Welke werken hij precies bedoelde, vermeldde hij alleen niet.^[7] De studie in Florence voor het schilderij Het dispuut van de heilige Catharina is een van de weinige bladen dat qua penvoering gelijkenissen vertoont met het Rotterdamse blad, vooral in de aanzet van de contourlijnen en de met een paar losse strepen neergezette hand van de man in het midden.^[8] Enige twijfel over de toeschrijving aan Cigoli blijft daarom op zijn plaats.