Groep van elf acrobaten

Auteur: Klazina Botke

Dit blad werd door Helmut Lütjens omschreven als anoniem Florentijns en gedateerd rond 1450.^[1] Het watermerk wijst echter op een veel latere vervaardigingsperiode: rond 1575-1650. Wel is enig voorbehoud geboden omdat het merk door oxidatie van het witte hoogsel niet meer goed zichtbaar is. De tekening is verder ook in slechte staat: de bruine inkt is verbleekt en het papier bevat veel roestkleurige vlekken. Hierdoor is de voorstelling van elf mannen die samen een menselijke piramide vormen niet meer duidelijk te zien. Alleen de blauwe inkt en het witte hoogsel waarmee de strakke kleding van de acrobaten is weergegeven, steekt nog helder tegen het blad af. Onder uv-licht zijn de figuren iets beter zichtbaar. Zo wordt duidelijk dat verscheidene figuren vrouwelijk zijn en de acrobaten een centrale piramide en twee aangrenzende torens vormen.

Een vergelijking met de beroemde prentenserie uit circa 1534 van de Italiaanse kunstenaar Juste de Juste (ca. 1505-ca. 1559) ligt voor de hand: beide werken tonen mannen die gymnastische toeren uithalen.^[2] Maar waar De Juste het onderwerp gebruikte om zijn artistieke kunnen te etaleren - door de overdreven anatomische weergave en de naakte lichamen op fantastische wijze te laten buigen en draaien - ligt de nadruk in de Rotterdamse tekening eerder op het nauwkeurig weergeven van de piramide zelf. Het is daarom mogelijk dat de kunstenaar hier een bestaande gebeurtenis heeft vastgelegd. Levende piramides werden in Italië vaak opgevoerd tijdens belangrijke festiviteiten zoals het carnaval in Venetië en vieringen aan het Medici-hof in Florence. Die laatste zijn onder andere vereeuwigd in een prent door Stefano della Bella (1610-1664).^[3] Het speelse karakter maakte de menselijke piramide ook geschikt voor meer decoratieve voorstellingen. Hiervan zijn de fresco’s van Cesare Baglione (ca. 1550-1615) in de Salone dei Giocolieri (Zaal van de jongleurs) in Castello di Torrechiara te Langhirano het bekendste voorbeeld.