Désarticulation sur fond rayé (Ontwrichting voor een gestreepte achtergrond)

Auteur: Esmee Postma

Als de surrealisten gekenmerkt worden door hun fascinatie voor het onderbewuste, kan Bellmers kunstenaarschap worden toegespitst op het lichamelijke onderbewustzijn. Zijn fixatie op het vrouwelijk lichaam en onderzoek naar de aard van seksuele verlangens resulteerden begin jaren dertig in twee levensgrote poppen met demonteerbare ledematen die hen tot verontrustende houdingen in staat stelden. ‘Kijken’ doen we volgens Bellmer niet alleen met onze ogen, maar ook met de maag, de tastzin, het gehoor en algehele zenuwstelsel.^[1] In 1957 publiceert hij een langverwacht essay waarin hij deze theorie uiteenzet.^[2]

Dat jaar brengt Bellmer de zomer door met zijn geliefde, de Duitse kunstenaar Unica Zürn, in een vakantiehuis even buiten Parijs. Daar pakt hij de Rolleiflex op die hij van André Bretons vrouw Élisa geleend heeft, en schiet drie fotorolletjes vol met beelden van het ingesnoerde lichaam van Zürn.^[3] De metamorfose van het lichaam door middel van ‘Verschnüring’ is een motief dat hij al sinds 1946 in tekeningen uitwerkt. Maar vanaf het ontstaan van deze fotoserie treedt er een verschuiving in zijn werk op: behalve de poppen staat vanaf nu ook Zürns lichaam model voor zijn voorstellingen. Een foto van haar ingesnoerde rug en onderlijf, getiteld Tenir au frais (koel bewaren), haalt het omslag van het door Breton uitgegeven tijdschrift Le surréalisme, même.

Het schilderij Désarticulation sur fond rayé, dat hij een jaar later maakte, wordt in beslag genomen door een raadselachtige maar onmiskenbaar vleselijke vorm. Een golvende romp gaat over in een herhaling van ronde vormen die doen denken aan borsten en een stel ongedefinieerde ledematen die eindigen in een skeletachtige hand. Op willekeurige plekken zijn kogelgewrichten als boomknoesten aangebracht waaruit al naar gelang nieuwe ledematen kunnen ontspruiten, terwijl de gewrichten op de gewoonlijke plekken juist missen. Het lichaam is ontwricht, maar niet zozeer dat het niet meer herkenbaar is. Hiermee stelt Bellmer de menselijke vorm voor als minder eenduidig dan we doorgaans denken.^[4] Het roze-wit gestreepte patroon komt veelvuldig terug in Bellmers schilderijen, doorgaans in de vorm van in gestreepte kousen gestoken benen. Dit specifieke motief is afkomstig van pornografische foto’s die hij verzamelt, maar de combinatie van een geometrische achtergrond met organische vormen past Bellmer vaker toe.[5]

Vanaf 1958 wordt Bellmer gerepresenteerd door de Parijse galeriehouder Daniel Cordier. Deze moedigt hem aan een serie schilderijen en werken op papier op groter formaat te maken vanuit de gedachte dat dit beter zou verkopen. Dit schilderij behoort tot deze groep werken.^[6] Met een aantal van vermoedelijk niet meer dan dertig behoren olieverfschilderijen tot de kleinste categorie uit Bellmers oeuvre. Toch was hij, blijkens foto’s van zijn ateliers in Karlsruhe en Berlijn uit de jaren dertig waarop inmiddels verloren gegane schilderijen te zien zijn, gedurende zijn hele carrière actief als schilder.^[7]