Symbolen in het oneindige

Auteur: Marijke Peyser

In de tweede helft van de jaren veertig ontwikkelen de composities van Piet Ouborg zich van statische en dromerige beelden naar meer dynamische composities. De gesloten vormen van ovalen, cirkels en rechthoeken worden als het ware uiteen getrokken, de deeltjes verspreiden zich als opzichzelfstaande elementen over het doek. Heldere kleuren zijn nu kenmerkend voor zijn schilderijen. Ouborgs werk uit deze periode sluit aan bij het Amerikaanse abstract-expressionisme van Mark Rothko, Jackson Pollock en Robert Motherwell. Daarnaast lopen zijn visionaire abstracties van eind jaren veertig parallel met werken van de Cobragroep, al stamt Symbolen in het oneindige uit de periode na de ontbinding van deze beweging (1948-1951).^[1] De overeenkomsten tussen het werk van de leden van Cobra en dat van Ouborg zijn de abstracte vorm waaruit de figuratie niet verdwenen is en het expressieve kleurgebruik. Deze kenmerken verwijzen naar gemeenschappelijke inspiratiebronnen zoals het surrealisme, de primitieve kunst, kindertekeningen en kunst van geesteszieken. In 1949 wordt Ouborg gevraagd lid te worden van de Cobrabeweging. Hij gaat niet in op de uitnodiging omdat hij zich niet wenst aan te sluiten bij een groep.

De titel van Ouborgs doek, Symbolen in het oneindige, dekt de lading: in een oneindige ruimte bewegen zich talloze kleine deeltjes voort. Hoewel het werk van Ouborg vrijwel altijd wordt geduid vanuit het gevoel, zijn er aanwijzingen dat de kunstenaar inspiratie heeft geput uit wetenschappelijke literatuur. In zijn nalatenschap zijn een aantal tekeningen gevonden die er rechtstreeks naar verwijzen. Het betreft bladen uit een publicatie van de negentiende-eeuwse Zwitserse patholoog-anatoom Ernst Ziegler. In zijn Lehrbuch der allgemeinen und speziellen pathologischen Anatomie und Pathogenese (1882), bestemd voor studenten en artsen, behandelt Ziegler onder meer ziektes ten gevolge van afwijkingen in het bloedbeeld en in de organen. Zijn minutieus getekende illustraties naar microscopische beelden trekken Ouborgs aandacht. Met een pen bewerkt de kunstenaar illustraties uit Zieglers leerboek: hij maakt vertakkingen, voegt deeltjes toe en legt verbindingen. Bij een afbeelding van een zieke long – primaire tuberculose – volgt Ouborg de door bindweefsel ingekapselde, verharde ontstekingshaard. Hij accentueert het aangetaste gedeelte binnenin de cirkel, trekt lijnen naar de cellen daarbuiten en voegt nieuwe infectiehaarden toe. Van het bestaan van deze inspiratiebron getuigt een brief die Ouborg op 2 november 1948 naar zijn vrienden, het echtpaar Tielrooy stuurt. Het tekeningetje boven de aanhef is een ‘bewerkte’ bacteriële infectie van een borstspier. Door Ouborgs ingrepen worden ziektebeelden veranderd en bacteriën tot bewegende, dansende deeltjes getransformeerd. De motieven in Symbolen in het oneindige, één van Ouborgs laatste schilderijen, zouden dan ook kunnen verwijzen naar Zieglers leerboek.^[2]