:host { --enviso-primary-color: #FF8A21; --enviso-secondary-color: #FF8A21; font-family: 'boijmans-font', Arial, Helvetica,sans-serif; } .enviso-basket-button-wrapper { position: relative; top: 5px; } .enviso-btn { font-size: 22px; } .enviso-basket-button-items-amount { font-size: 12px; line-height: 1; background: #F18700; color: white; border-radius: 50%; width: 24px; height: 24px; min-width: 0; display: flex; align-items: center; justify-content: center; text-align: center; font-weight: bold; padding: 0; top: -13px; right: -12px; } Previous Next Facebook Instagram Twitter Pinterest Tiktok Linkedin Back to top
Man Half Length

Ask anything

Loading...

Thank you. Your question has been submitted.

Unfortunately something has gone wrong while sending your question. Please try again.

Request high-res image

More information

Specifications

Title Man Half Length
Material and technique Black chalk, pen and brown ink, framing lines with the pen in brown ink
Object type
Drawing > Two-dimensional object > Art object
Location This object is in storage
Dimensions Height 193 mm
Width 140 mm
Artists Draughtsman: Roelandt Savery
Previously attributed: Pieter Bruegel (I)
Accession number N 126 (PK)
Credits Loan Stichting Museum Boijmans Van Beuningen (former Koenigs collection), 1940
Department Drawings & Prints
Acquisition date 1940
Creation date in circa 1603-1614
Signature none
Watermark Coat of arms, ornamented shield with initial R [?] (fragment, lower part, 34x20 mm, on P4 from below; vV, 7P, quarto). [for images click thumbnails above the 'zoom in' option]
Inscriptions 'grisse / mael' (at left), 'swardtte mus / grisse rock' (at right), 'nardt hedt leuen' (at lower right; various colour notes, in pen and brown ink), 'Provient de la collection / d’Armand de Mestral- St. Saphorin / 1738-1805 / acheté à un de ses descendants' (verso, at lower centre, in pen and black ink, with paraph of Ch. Eggimann, L.530), '9' (verso, at upper left, in blue pencil, cadred), 'Provient' (verso, at the centre, in pencil), 'fragment de filigrane' (verso, at centre right, note to the tracing in pencil of the watermark), '231/2 30[..]' (verso, at lower centre, in pencil), 'L' (verso, at lower right, in pencil)
Collector Collector / Franz Koenigs
Mark Ch. Eggimann (L.530 twice), F.W. Koenigs (L.1023a)
Provenance Armand de Mestral St. Saphorin (1738 1805), by descent; acquired by Charles Eggimann (1863 1948), Genève/Paris [inscription on verso]; Mrs. R. Blay, Paris; her sale, Paris (Lair Dubreuil), 4 July 1929, no. 18 (Pieter Bruegel); through art dealer Nicolaas Beets (1878-1963), Amsterdam, Album V, to Franz W. Koenigs, Haarlem (1881-1941), acquired in 1929 (Pieter Bruegel); on loan to the museum, 1935-1940; purchased with the Koenigs collection by D.G. van Beuningen (1871-1955), Rotterdam and presented to the Stichting Museum Boymans, 1940; on loan to the museum since 1940
Exhibitions Rotterdam 1934, no. 10 (as Pieter Bruegel); Rotterdam 1938, no. 248; Rotterdam 1952, no. 20; Rotterdam/New York 2001, no. 131, col.ill (as Roelandt Savery)
Research Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries
Literature De Tolnay 1935, p. 103, no. 11 (as Pieter Bruegel); De Tolnay 1952, no. A35 (as ‘Apocrief’); Grossmann 1954, pp. 46-48 (as Pieter Bruegel); Münz 1961, no. 114 (as Pieter Bruegel); Kuznetsov 1973, p. 216 (as Roelandt Savery); Spicer-Durham 1979, no. C 222 and p. 227, p. 713; Liess 1981, p. 93 (as Pieter Bruegel); Anonymous 1994, p. 13 (ill.); Sellink in Rotterdam/New York 2001, p. 285 (as Roelandt Savery).
Material
Object

Do you have corrections or additional information about this work? Please, send us a message

Entry catalogue Netherlandish Drawings of the 15th and 16th Centuries.

Author: Yvonne Bleyerveld

This description is currently only available in Dutch.

Van Roelandt Savery zijn circa 250 tekeningen bekend, waaronder landschappen, dierstudies en prentenontwerpen.1 Deze acht figuurstudies behoren tot een groep van ongeveer tachtig tekeningen van boeren, marktvrouwen, bedelaars, kreupelen, goedgeklede burgers en joden, die Roelandt Savery maakte in en rond Praag in de jaren 1603-1613/1614, toen hij als hofschilder aan het hof van keizer Rudolf II werkzaam was. De tekeningen staan bekend als de naer het leven-tekeningen, een naam die zij danken aan de inscripties die op een aantal ervan voorkomen – zoals nart het leven, nardt het leven, nar hedt leven – en die erop wijzen dat het gaat om studies van personen die Savery in zijn directe omgeving aantrof. De tekeningen zijn gemaakt in zwart of rood krijt, media die uitermate geschikt zijn om ter plekke snelle schetsen te maken, en naderhand te worden uitgewerkt met pen en bruine inkt.

Tot ver in de twintigste eeuw werden de naer het leven-tekeningen beschouwd als werken van Pieter Bruegel, totdat Frans van Leeuwen en Joaneath Spicer omstreeks 1970 deze tekeningen aan Roelandt Savery toeschreven.2 Een belangrijk argument daarvoor, dat allereerst werd aangedragen door Van Leeuwen in 1967, was de overeenkomst tussen de inscripties op de naer het leven-tekeningen en de opschriften op Savery’s stadsgezichten, bijvoorbeeld op diens Gezicht op de Karelsbrug in Praag.3 Een tweede argument was de stilistische verwantschap tussen de figuurstudies en getekende en geschilderde voorstellingen van Roelandt Savery. Daarnaast zijn sommige typen watermerken identiek aan de watermerken in het papier van andere bladen van Savery. Bovendien duidt de kleding van de uitgebeelde personen erop dat zij in Bohemen getekend zijn, een streek die Savery, in tegenstelling tot Pieter Bruegel, uit eigen waarneming kende.4

In 1979 werkte Spicer haar opvattingen over het auteurschap van de naer het leven-tekeningen verder uit in haar oeuvrecatalogus van Savery’s tekeningen. Sindsdien is de toeschrijving aan Roelandt Savery algemeen aanvaard. Alleen Reinhard Liess blies oude hypothesen nieuw leven in, toen hij stelde dat de figuurstudies in zwart en rood krijt van de hand van Pieter Bruegel zijn, terwijl hij in de toevoegingen in pen en bruine inkt een andere hand herkende, mogelijk die van Roelandt Savery.5 Zijn theorie heeft echter geen bijval gevonden.

Savery tekende mensen die hij zag op straten of pleinen in hun alledaagse, soms armoedige en gescheurde of verstelde kleding, met hun manden, tassen, wandelstokken en krukken. Hij vond trof hen aan met hun handelswaar op de markt, staand of zittend op lage muurtjes en tonnen, in groepjes pratend of bedelend in portalen. Zes tekeningen uit de naer het leven-groep verbeelden joden op de markt of in de synagoge, die de kunstenaar gezien zal hebben in de joodse wijk van Praag.6 Hij legde zijn modellen vast als enkele figuren of in twee- of drietallen, zonder beweging of interactie. De getekende boeren, marktlui en bedelaars hebben vaak verweerde, gerimpelde gezichten, kenmerkend voor mensen die veel buiten zijn of een zwaar leven leiden. Ze dragen dikke jassen, broeken en mutsen en hebben veelal hun handen in hun mouwen gestopt om zich tegen de kou te beschermen. De studies wekken de indruk dat Savery zijn modellen tekende zonder dat deze wisten dat ze werden bestudeerd: de mannen en vrouwen zijn meestal en profil, schuin van achteren of op de rug geportretteerd.7 Ter plekke maakte hij summiere schetsen in zwart of rood krijt, die hij naderhand met de pen in bruine inkt verder uitwerkte. Deze directe observatie van mensen in hun dagelijkse bezigheden maakt dat het naturalisme in de voorstellingen groot is, iets wat in de kunst van de vroege zeventiende eeuw een volkomen nieuw fenomeen was.

Veel van de naer het leven-tekeningen zijn voorzien van kleurnotities en soms ook materiaalaanduidingen, zoals grise mūs (grijze muts), vill witte lappen (vilten witte lappen), swartte lerssen (zwarte laarzen).8 Het aanbrengen van kleurnotities – als geheugensteun bij een latere toepassing van een getekend motief in bijvoorbeeld een schilderij – was al in de vroege zestiende eeuw een gebruikelijke praktijk, maar niet eerder gebeurde dit zo veelvuldig en consequent als bij deze groep tekeningen.9

Savery maakte zijn studies van mensen op straat met het doel beeldmateriaal te verzamelen voor zijn geschilderde en getekende genrevoorstellingen van het boerenleven.10 Enkele malen paste de kunstenaar een figuurstudie in een genrevoorstelling toe, maar de voorbeelden daarvan zijn zeldzaam.11 Savery streefde bovendien een breder doel na dan het verzamelen bruikbare motieven: door de zorgvuldige uitwerking in pen en inkt en de grote aandacht voor alledaagse details, ontstaat de indruk dat hij in de eerste plaats tekende wat hem interesseerde en met een soort antropologische nieuwsgierigheid de mensen op straten en markten observeerde.

Binnen de groep figuurstudies, die zoals gezegd ontstonden in de jaren 1603-1613/1614, valt een duidelijke ontwikkeling waar te nemen van aanvankelijke onwennigheid naar een steeds grotere souplesse en spontaniteit.12 Spicer verdeelt de naer het leven-tekeningen in een A, B en C-groep, die elkaar geleidelijk opvolgen en soms overlappen. De tekeningen uit de A-groep getuigen van Savery’s onbekendheid met het onderwerp. De figuurtjes zijn klein, met karikaturale gelaatstrekken en getekend in korte, onzekere lijnen. De B-groep kenmerkt zich door een sobere, informatieve stijl. De vormen van de figuren zijn helder neergezet, hun gezichten minder maskerachtig dan die de A-groep en details zijn verder uitgewerkt. De tekeningen uit de C-groep laten zien dat Savery op den duur volledig vertrouwd was geraakt met de materie. De figuren hebben soepele, ononderbroken contouren en raak getroffen houdingen en gezichten. Met parallelle en kruisarceringen zijn volume en stofuitdrukking op overtuigende wijze weergegeven. Van de acht hier besproken naer het leven-tekeningen behoren alleen MB 1788 en MB 1790 tot de B-groep; de overige bladen worden gerekend tot de C-groep.

Deze man met lange baard draagt een mantel die wordt dichtgehouden door een om zijn middel geknoopt touw, waaraan een bonten beurs hangt. Mogelijk is hij een boer of – gezien zijn opvallend aanwezige beurs – een handelaar. Savery was hier alleen geïnteresseerd in de bovenkleding van de man, want onder de rand van de mantel houdt de tekening op. Wat betreft type voorstelling is de tekening enigszins vergelijkbaar met Savery’s Studie van een boer in Frankfurt, die ook als halffiguur en naar links gewend uitgebeeld is, met een beurs aan zijn gordel en de handen weggestopt onder zijn kleding.13 De boer van het onderhavige blad is tamelijk schematisch gekopieerd op twee studiebladen met diverse figuren van Herman Saftleven (1609-1685), een in Amsterdam en een in Parijs.14 Mogelijk zag Saftleven de tekening in Utrecht, waar Savery vanaf 1619 woonde en Saftleven zich omstreeks 1632 vestigde.15

Footnotes

1 Zie voor een compleet overzicht Spicer-Durham 1979, dl. 2, Catalogue of drawings.

2 Van Leeuwen 1970; Spicer 1970a; Van Leeuwen 1971. Ook daarvoor werd Savery’s naam wel genoemd in verband met deze tekeningen. Zie voor de diverse opinies Spicer 1970a, pp. 4-6. Over de toeschrijvingskwestie van de naer het leven-tekeningen ook Miedema 1973 en Sellink in Rotterdam/New York 2001, pp. 284-288.

3 Van Leeuwen 1970; Van Leeuwen 1971, p. 147. De tekening bevindt zich in Praag, Národní galerie, inv. nr. K 64999, zie Prague/Courtrai 2010, nr. 1.

4 Zie voor al deze argumenten Van Leeuwen 1971; Spicer 1970a.

5 Liess 1981, pp. 87-113, in het bijzonder p. 93.

6 Spicer-Durham 1979, nrs. C 160, C 188, C 194, C 195, C 209, C 224; zie ook Vienna 1988, dl. 2, nr. 241; Frankfurt 2000, nr. 44.

7 Spicer-Durham 1979, p. 202.

8 Respectievelijk bij inv. nrs. MB 1788, MB 1789, MB 1792.

9 Zie bijvoorbeeld inv. nr. N 8; zie ook Van den Brink 2004, pp. 217-221.

10 Spicer-Durham 1979, pp. 201, 207.

11 Zie bijvoorbeeld London/Paris/Cambridge 2002, nr. 35; ook Washington/New York 1986, nr. 103. Volgens Sellink in Rotterdam/New York 2001, p. 285 verschijnt de boer op N 126 op de achtergrond van een geschilderde genrevoorstelling van Savery uit 1605 (in tent.cat. Roelant Savery in seiner Zeit (1576-1639), Keulen (Wallraf-Richartz-Museum); Utrecht (Centraal Museum) 1985/86, nr. 3). Mijns inziens gaat het echter om een vergelijkbaar figuur, maar niet om een navolging van deze tekening.

12 Spicer-Durham 1979, pp. 216-225, zie ook Schapelhouman 1987, p. 120.

13 Frankfurt am Main, Städelsches Kunstinstitut, inv. nr. 764; Spicer-Durham 1979, nr. C 209. Een tweede tekening in Frankfurt (inv. nr. 769), Boer met een staf – ook een halffiguur – wordt door Spicer-Durham  1979, p. 713 als een kopie naar Savery beschouwd.

14 Amsterdam, Rijksmuseum, inv. nr. RP-T-1888-A-1480. Parijs, Musée du Louvre, inv. nr. RF 04.561; Lugt 1929, nr. 699; Kuznetsov 1973, p. 216.

15 Zie voor de biografie van Herman Saftleven, Turner 1996, dl. 27, pp. 517-518 (W. Schulz); over kopieën van Saftleven naar Savery, Spicer-Durham 1979, pp. 227-228.

Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries
Show catalogue entry Hide catalogue entry

All about the artist

Roelandt Savery

Kortrijk 1576 - Utrecht 1639

Bekijk het volledige profiel