Bruno Preaching to his Followers

Footnotes

¹ Op het bankje rechtsvoor lijkt een monogram AG (ineen) te zijn aangebracht, enigszins verwant aan het monogram van Heinrich Aldegrever (1502-1555/61) (Nagler 1858-1879, deel 1, nr. 583). Dit verklaart het latere opschrift Aldegraef f. op de verso-zijde. Met het werk van Aldegrever vertoont de tekening geen verwantschap.

² Zie onder andere E. Konowitz in New York 1995, pp. 142-157 (met eerdere literatuur).

³ Réau 1955-1959, deel 3 (1958), pp. 249-252.

⁴ Boon 1978, deel 2, pp. 168-169, onder nr. 459. De vijf tekeningen die Boon associeerde met het Rotterdamse blad zijn: 1. Bruno vertrekt naar Rome (Amsterdam, Rijksmuseum, inv.nr. RP-T-1958-117, als ‘omgeving Vellert’; door diverse auteurs met Pieter Coecke van Aelst geassocieerd, zie Boon op.cit.); 2. De inwijding van de kartuizerorde door paus Victor III (Hamburg, Kunsthalle, inv.nr. 22775, als ‘omgeving Vellert’, duidelijk zwakkere kwaliteit; Van den Brink suggereert een mogelijk Leidse herkomst van dit blad, zie ongepubliceerde aantekeningen, 7 juni 2004); 3. De paus stuurt Bruno en zijn volgelingen terug naar het klooster (voorheen collectie R. Landolt, Chur, door Frits Lugt aan Vellert toegeschreven; veiling Amsterdam, Frederik Muller, 2 maart 1954, nr. 455, als Jan Swart van Groningen vanwege een monogram ‘S.W. IAN’); 4. Bruno ontvangt een brief van paus Urbanus II (voorheen collectie Leonard Duke, veiling Londen, Sotheby’s, 23 april 1941, nr. 23, als Vellert; Dodgson 1936, als Vellert; Van den Brink suggereert een toeschrijving aan de Meester van 1518, ongepubliceerde aantekeningen 2003); 5. Bruno bidt in zijn kloostercel in Calabrië (Dresden, Kupferstichkabinett, inv.nr. C2127, als ‘omgeving Vellert’, ook aan Pieter Coecke van Aelst toegeschreven, zie Marlier 1966, p. 366, afb. 310; Van den Brink suggereert een toeschrijving aan de Meester van 1518, ongepubliceerde aantekeningen 2003, Ketelsen/Hahn 2011, p. 30, als ‘omgeving Vellert’). De tekening uit Amsterdam (nr. 1) is rechthoekig; de andere zijn rond met een diameter van 225 tot 282 mm; de tekening uit Dresden (nr. 5) is evident verkleind.
Van den Brink brengt een tekening uit Frankfurt, Monniken in een kloostercel  (Städel Museum, inv.nr. 729) ook in verband met de door Boon samengestelde groep, hoewel deze tekening in een andere techniek is uitgevoerd (ongepubliceerde aantekeningen 2003). Volgens Van den Brink kan dit blad mogelijk worden toegeschreven aan de Meester van 1518, net als de tekeningen uit de voormalige collectie Duke en uit Dresden (hierboven, nrs. 4 en 5). De monniken op de Frankfurtse tekening dragen evenwel geen kartuizer habijt.

⁵ Vergelijk Bleyerveld/Stein 2009; L. Zuidema in Pansters 2009, passim.

⁶ Vergelijk bijvoorbeeld Dirck Vellert, Elisa en de Sunamitische vrouw, 1523, Hamburg, Kunsthalle (inv.nr. 22547, Stefes 2011, deel 2, p. 567, nr. 1081); De bruiloft te Kana, 1523, Londen, British Museum (inv.nr. 1923,1.13.4, Popham 1932, p. 50, nr. 4).

⁷ Boon (zie noot 4) suggereerde dat de tekenaar als het ware tussen Vellert en Coecke van Aelst in te plaatsen is: mogelijk opgeleid bij Vellert, werkzaam bij Coecke van Aelst. Weliswaar signaleert Boon dat er ‘kleine stilistische verschillen’ tussen de tekeningen bestaan, toch lijkt hij te suggereren dat het om slechts één tekenaar gaat. Zie verder noot 4.

⁸ Zie noot 4. Vergelijk voor tekeningen van de Meester van 1518, Antwerpen/Maastricht 2005, nrs. 53-57.

⁹ Pegelow 1988, p. 160, afb. 232.

¹⁰ Zie ook Antwerpen/Maastricht 2005, nr. 70. Peter van den Brink, ongepubliceerde aantekeningen, 1 juni 2004, email 27 oktober 2012. Van den Brink wijst verder op stilistische parallellen tussen de Stockholmse tekening en het hoofdaltaar van Linnich, twee altaarluiken in het Bonnefantenmuseum, Maastricht (Van den Brink 2002), en een door hem gereconstrueerd Mariaretabel (Van den Brink 2007, met verdere literatuur). Enkele gezichten op de aan de Meester van de Antwerpse Aanbidding toegeschreven altaarluiken in Maastricht zijn bijzonder verwant aan de gezichten op de Rotterdamse tekening (vergelijk bijvoorbeeld Van den Brink 2002, afb. 17 en 18).