This is one of the many preparatory drawings for the printed illustrations in 'Wapen handelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen' published in The Hague in 1607 and later in English as 'The Exercise of Armes for Calivres, Muskettes and Pikes'. This military manual in eight volumes was dedicated to the States General and Stadtholder Prince Maurice of Oranje-Nassau, who reformed Holland's military forces. Each print illustrates an instruction. This is the 28th instruction in volume two, showing the musketeer removing the ramrod from the barrel after loading his weapon with gunpowder.
Specifications
| Title | Soldier Loading His Musket |
|---|---|
| Material and technique | Pen and brown ink, gray wash, framing lines with the pen in brown ink |
| Object type |
Drawing
> Two-dimensional object
> Art object
|
| Location | This object is in storage |
| Dimensions |
Height 265 mm Width 183 mm |
|---|---|
| Artists |
Draughtsman:
Jacques de Gheyn (II)
|
| Accession number | MB 1959/T 11 (PK) |
| Credits | Purchased 1959 |
| Department | Drawings & Prints |
| Acquisition date | 1959 |
| Creation date | in circa 1597-1600 |
| Signature | none |
| Watermark | none (vH, 7P) |
| Inscriptions | '28' (at lower right, in pen and brown ink) |
| Mark | none |
| Provenance | Cornelis Ploos van Amstel (1726-1798), Amsterdam, his (†) sale, Amsterdam (Van der Schley et al.), 3 March 1800, Album DD, no. 37 (with two other drawings, ‘Drie stuks soldaten […], door J. de Gheyn', fl. 4.10 to Bernard) or Album BBB, no. 62 (with two other drawings, ‘Drie stuks soldaatjes’, door Jacob de Gheyn', fl. 5 to S. de Vos or De Bos) or Album LLL, no. 42 (with one other drawing, ‘Twee stuks Soldaaten […], door J. de Gheyn') and nos. 43-44 (fl. 2,9 to De Bos or De Vos; Bernardus de Bosch (1742-1816), his (†) sale, Amsterdam (Van der Schley et al.), 10 March 1817, Album C, no. 30 or 31 (together for fl. 8,5 to Six); Collection Six sale, Amsterdam (Muller), 17-18 October 1928, no. 469 (together with another soldier, Van Regteren Altena 1983, no. 414, fl. 210 to Beets)[copy RKD]; art dealer Nicolaas Beets (1878-1963), Amsterdam; J.Q. van Regteren Altena (1899-1980), Amsterdam; acquired by the museum, 1959 |
| Exhibitions | Rotterdam/Washington 1985, no. 18; Florence 2000, no. 55; Rotterdam 2009 (coll 2 kw 2); Rotterdam 2009-2010 (Landsknechten); Paris/Rotterdam 2014, no. 69 |
| Internal exhibitions |
Landsknechten en Turken (2009) De Collectie Twee - wissel II, Prenten & Tekeningen (2009) |
| External exhibitions |
Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings from the Museum Boijmans Van Beuningen (2014) Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings (2017) |
| Research |
Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries |
| Literature | Rotterdam/Amsterdam 1961, p. 41; Paris/Antwerp/London/New York 1979, p. 82; Van Regteren Altena 1983, vol. 2, no. 415, vol. 3, pl. 129; New Hollstein 2000a, vol. 2, p. 169, under no. 410 |
| Material | |
| Object | |
| Technique |
Grey wash
> Washing
> Wash
> Drawing technique
> Technique
> Material and technique
|
| Geographical origin | Northern Netherlands > The Netherlands > Western Europe > Europe |
Entry catalogue Netherlandish Drawings of the 15th and 16th Centuries.
Author: Yvonne Bleyerveld
This description is currently only available in Dutch.
Deze tekening van een soldaat die zijn geweer laadt, is een ontwerptekening voor de reeks gravures in het instructiewerk Wapenhandelinghe van Roers Musquetten ende Spiessen van Jacques de Gheyn, dat voor het eerst verscheen in 1607. De soldaat trekt de laadstok uit de loop van zijn vuurwapen. Hij is gekleed in een pofbroek en een wambuis zonder mouwen en draagt een hoed met veren.1 Aan zijn riem hangen een aantal kruitkokertjes en een buideltje dat vermoedelijk met kogels is gevuld.
In 1597 gaf graaf Jan VII van Nassau-Siegen (1561-1623 aan Jacques de Gheyn opdracht tot het maken van ontwerptekeningen voor een militair handboek over het gebruik van wapens door de infanterie van het Staatse leger onder leiding van zijn neef Maurits van Nassau.2 Omstreeks dezelfde tijd vroeg Jan VII hem de voortekeningen te maken voor de prentenreeks De ruiterschool, die in 1599 verscheen (zie inv. nr. MB 1711). Het instructiewerk Wapenhandelinghe van Roers Musquetten ende Spiessen liet langer, tot 1607, op zich wachten. In een brief die Jan VII van Nassau-Siegen op 10 december 1608 schreef aan zijn broer, graaf Lodewijk Willem van Nassau-Dillenburg, blijkt dat de publicatie was uitgesteld omdat Lodewijk Willem vreesde dat het boek de Spaanse vijand teveel inzicht zou geven in hoe het Staatse leger werd opgeleid. In 1607, met het Twaalfjarig bestand (1609-1621) in zicht, verviel dit argument en kon De Gheyn het bestelde handboek op de markt brengen: op 29 mei 1606 kreeg hij toestemming van de Staten-Generaal om de Wapenhandelinghe te graveren en te publiceren.3 Het werd direct groots opgezet: in 1607 verschenen een Nederlandse, Engelse en een Deense uitgave, in 1608 gevolgd door vertalingen in het Frans en Duits en opnieuw edities in het Nederlands, Engels en Deens. De uitgevers waren Jacques de Gheyn zelf in Den Haag en Robert de Baudous in Amsterdam. In 1613 verschenen bij De Baudous nogmaals Engelse en Nederlandse edities en in 1640 een Duitse uitgave bij Johannes Jansonius in Amsterdam.4
Het handboek bestaat uit 117 genummerde gravures met telkens één soldaat die de werking van een vuur- en steekwapen demonstreert, voorafgegaan door een titelblad. De prenten werden gegraveerd door De Badous en andere, anonieme medewerkers uit het atelier van Jacques de Gheyn. Ze zijn verdeeld in drie groepen: de scherpschutters (42 stuks), de musketiers (43 stuks) en de landsknechten (32 gravures).5 Ruim de helft van de voortekeningen die De Gheyn voor zijn Wapenhandelinghe maakte, zijn bewaard gebleven. Zo bevinden zich maar liefst vijfentwintig tekeningen in het Rijksmuseum Amsterdam en eenentwintig stuks in The National Maritime Museum in Greenwich.6 Andere tekeningen worden bewaard in onder andere Cambridge, Londen, New York, Haarlem en Leiden.7 De Rotterdamse tekening is de voortekening voor de zeventigste voorstelling in het boek, en de achtentwintigste uit de groep van de musketiers.
Opmerkelijk is dat op alle bewaard gebleven tekeningen de soldaten in dezelfde richting zijn uitgebeeld als op de prenten. Dit betekent dat de voorstellingen spiegelbeeldig op de koperplaat zijn overgebracht, zodat op de uiteindelijke afdrukken de figuren weer gelijk waren aan het ontwerp. Onbekend is welke werkwijze daarbij gehanteerd werd. Mogelijk werden de tekeningen bevochtigd en vervolgens omgekeerd op de koperplaat door de pers gehaald, zodat sporen van de inkt op de plaat achterbleven. Ook kan er gebruik gemaakt zijn van transparant papier, dat op de ontwerptekening gelegd werd en waarop de omtreklijnen van de voorstelling werden overgetrokken. Vervolgens werd dit transparante vel omgekeerd op de koperplaat gelegd werd, zodat de omtreklijnen van de voorstelling spiegelbeeldig konden worden overgenomen.8
Footnotes
1 De musketiers droegen verplicht een stormhoed, maar De Gheyn verbeeldde zijn musketiers met een grote hoed om, zoals hij in de inleiding verklaart, ‘…om door alsulcke veranderinghe de beelden te vercieren’. Ontleend aan Rotterdam/Washington 1985, p. 46 (onder nr. 18).
2 Van Regteren Altena 1983, dl. 2, nrs. 342-464.
3 Van Regteren Altena 1983, dl. 2, pp. 64-65.
4 Zie daarvoor het overzicht in New Hollstein 2000a, dl. 2, pp. 159-160 en ook Van Regteren Altena 1983, dl. 2, pp. 65-66.
5 New Hollstein 2000a, nrs. 340-457.
6 Boon 1978, nrs. 187-212. Voor de tekeningen in The National Maritime Museum in Greenwich, zie de website van het museum (onder ‘collections’).
7 Cambridge, Fitzwilliam Museum, inv. nrs. PD-349-1963 tot en met PD-354-1963 (zes stuks). Londen, The British Museum, inv. nr. 1937,0610.1. New York, The Pierpont Morgan Library; Stampfle 1991, nr. 61. Leiden, Universiteitsbibliotheek Leiden, Prentenkabinet, inv. nr. PK-T-AW-68. Haarlem, Teylers Museum, inv. nrs. N 082-N 083. Amsterdam, Amsterdam Museum, inv. nrs. A 18047, A 18034; Schapelhouman 1979, nrs. 24-25. Maida and George Abrams Collection: London/Paris/Cambridge 2002, nrs. 28a-c. De verloren gewaande tekening voor de 21ste piekdrager (Van Regteren Altena 1983, dl. 2, nr. 451), werd op 6 juli 2010 geveild in Londen (Sotheby’s), nr. 108 en bevindt zich nu in de collectie Clement C. Moore, zie New York 2012, nr. 9.
8 Sommige bladen vertonen sporen van doorgriffeling en andere niet, zie Van Regteren Altena 1983, dl. 2, p. 67. Zie voor verschillende manieren om een ontwerptekening over te brengen op een koperplaat: A. Stijnman, A History of Engraving and Etching Techniques: Developments of Manual Intaglio Printmaking, 1400-2000, Londen/Houten 2012. pp. 154-162
