:host { --enviso-primary-color: #FF8A21; --enviso-secondary-color: #FF8A21; font-family: 'boijmans-font', Arial, Helvetica,sans-serif; } .enviso-basket-button-wrapper { position: relative; top: 5px; } .enviso-btn { font-size: 22px; } .enviso-basket-button-items-amount { font-size: 12px; line-height: 1; background: #F18700; color: white; border-radius: 50%; width: 24px; height: 24px; min-width: 0; display: flex; align-items: center; justify-content: center; text-align: center; font-weight: bold; padding: 0; top: -13px; right: -12px; } Previous Next Facebook Instagram Twitter Pinterest Tiktok Linkedin Back to top
Four Grotesque Heads

Ask anything

Loading...

Thank you. Your question has been submitted.

Unfortunately something has gone wrong while sending your question. Please try again.

Request high-res image

More information

Specifications

Title Four Grotesque Heads
Material and technique Pen and brown ink
Object type
Drawing > Two-dimensional object > Art object
Location This object is in storage
Dimensions Height 174 mm
Width 117 mm
Artists Draughtsman: Anoniem
Follower of: Jheronimus Bosch
Accession number MB 1402 verso (PK)
Credits Gift Dirk Hannema, 1938
Department Drawings & Prints
Acquisition date 1938
Creation date in circa 1550-1570
Signature geen
Inscriptions ‘bosch’ (verso, at lower right, in pen and brown ink)
Mark none
Provenance Galerie de Bayser, Paris; acquired there by Dirk Hannema (Pieter Huys); by whom presented to the museum in 1938
Internal exhibitions Tekeningen uit eigen bezit, 1400-1800 (1952)
Research Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries
Material
Object
Geographical origin Southern Netherlands > The Netherlands > Western Europe > Europe

Do you have corrections or additional information about this work? Please, send us a message

Entry catalogue Netherlandish Drawings of the 15th and 16th Centuries.

Author: Peter van der Coelen

This description is currently only available in Dutch.

Dit aan beide zijden betekende blad werd door Dirk Hannema in 1938 aan Museum Boymans geschonken. In het door hemzelf samengestelde jaarverslag beschreef de museumdirecteur de nieuwe aanwinst vol trots: ‘Het […] is de eenige teekening van dezen grooten meester in een Nederlandsche openbare verzameling. Hoewel als Pieter Huys door mij in het buitenland verworven, vertoont zij alle karakteristieken van het beste werk van Jeroen Bosch. […] Uiterst sober en raak heeft Jeroen met zeldzame genialiteit zijn verbeeldingen op het papier vastgelegd’.1

Weliswaar beschikte het museum destijds al over twee tekeningen van Bosch, maar die waren slechts in bruikleen, als onderdeel van de collectie Koenigs (inv.nrs. N 175 en N 190). Hannema had het blad voor 75 gulden gekocht bij Galerie de Bayser in Parijs, wat voor een echte Bosch niet veel zou zijn geweest. In 1943 werd het door Baldass opgenomen in zijn monografie over de kunstenaar, waarmee de toeschrijving bevestigd leek. Al in de jaren vijftig werd de tekening echter door verschillende Bosch-kenners afgeschreven, voor het eerst door Bax (1956) en vervolgens stilzwijgend door Baldass, die het werk niet eens meer vermeldde in de tweede editie van zijn monografie (1959). De Tolnay stelde in 1965 een toeschrijving aan Alart Duhameel voor, maar die zou nauwelijks navolging krijgen. De officiële afschrijving van het blad – door het museum zelf – vond plaats in 2001, toen het in de catalogus van de Rotterdamse Bosch-tentoonstelling als het werk van een navolger werd aangeduid. Dat gebeurde zonder verdere toelichting of plaatsbepaling en pas door het onderzoek van Elsig werd duidelijk hoe ver het blad vermoedelijk van Bosch afstaat. Hij schreef het toe aan de ‘Meester van het Dubbelpaneel te Valenciennes’, een anonieme Antwerpse schilder die werkzaam was tussen 1560 en 1570. In zijn recente monografie over de tekeningen van Bosch, waarin het werk als van een Bosch-navolger is opgenomen, houdt Koreny een iets ruimere datering aan, die hier is overgenomen. Achteraf blijkt het in 1938 toch niet zo´n koopje te zijn geweest voor Hannema en staat de tekening dichter bij Pieter Huys, aan wie de verkoper zelf dacht, dan bij Bosch.2

De voorstelling op de recto wordt sinds Hannema aangeduid als een ´krijgsman´ met een geopende helm waaruit zijn lange baard wappert.3 Behalve de helm, met scherpe punt en twee tanden, is ook de iets boven de rechterknie bevestigde priem heel nauwkeurig weergegeven. De techniek is eenvoudig maar doeltreffend, met losjes getekende contouren en parallelle arceringen. Ongetwijfeld vanwege de agressieve houding en blik werd de man door Baldass geïnterpreteerd als personificatie van Ira (woede), een van de zeven hoofdzonden. Aannemelijker is dat het gaat om een afschrikwekkend uitgedoste beulsknecht, zoals vaker te vinden in passievoorstellingen van Bosch en zijn school.4

Op de achterzijde is een viertal groteske koppen uitgebeeld: drie mannen met merkwaardige hoofddeksels en een vrouw met een hoofddoek. De figuur rechtsonder springt eruit in al zijn lelijkheid. Zijn potsierlijke helm suggereert dat het ook hier om een beulsknecht gaat, net als bij de krijgsman op de recto. Hetzelfde geldt voor de eveneens gehelmde halffiguur linksboven. De mannen zijn eenvoudig geschetst, terwijl aan het gezicht van de vrouw wat meer aandacht is besteed. Het is letterlijk een bekend gezicht, dat voorkomt in verschillende werken van navolgers van Bosch. Ook voor de andere koppen op het blad zijn dergelijke voorbeelden aan te wijzen.5

Footnotes

1 Jaarverslag 1938, p. 4.

2 E. Pokorny – medegedeeld door Koreny 2012, pp. 338 (n. 9), 342 (n. 5) – denkt aan een wat vroegere ontstaanstijd (1515-1530). Vgl. Elsig 2004, p. 143; Koreny 2012, pp. 338, 342.

3 Alleen Elsig 2004, p. 143, meent dat het niet om een baard gaat, maar dat de man vuur aan het spugen is.

4 Koreny 2012, p. 338. Vgl. Baldass 1943, pp. 81-82.

5 De vrouw en de baardloze man linksonder zijn te herleiden tot bijzonder verwante figuren op een schilderij met de Verzoeking van Job van de hand van een kunstenaar uit de zogeheten Mandijn-Huys-groep (Douai, Musée de la Chartreuse). Vgl. Koreny 2012, p. 340 (afb. 40a), met vermelding van diverse andere voorbeelden.

Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries
Show catalogue entry Hide catalogue entry

All about the artist